In deze uitgebreide BLOG leg ik je uit wat hoogsensitiviteit is, wat dat betekent voor je kind én voor jullie als ouders. Je begrijpt daardoor beter hoe je zoon of dochter in elkaar zit en wat hij of zij nodig heeft om tot rust te komen bijvoorbeeld. Zo vermindert strijd en blijft de verbinding makkelijker in stand tussen jullie.
Wat is HSP?
De HSP afkorting betekent Highly Sensitive Person ook wel een persoon met hoogsensitiviteit genoemd. Dit is geen ziekte of stoornis, maar een persoonlijkheidskenmerk met verschillende eigenschappen.
Kenmerken van hooggevoelige kinderen
Elaine Aron is wetenschapster en heeft de HSP term bedacht. Ze vatte de kenmerken in de 4 letters DOES samen die staan voor:
D = Diepere verwerking
O = Overstimulatie
E = Emotionele intensiteit/Empathie
S = Sensorische sensitiviteit
Deze kenmerken vertalen zich in verschillende gevoeligheden / uitingen zoals:
- Veel voelsprieten aanwezig en non-verbale signalen vallen ze op
- Beleven alles intens door diepere verwerking
- Kunnen sterker reageren op sensorische prikkels zoals geluid/geur/licht/kleding labeltjes
- Oog voor detail en kleine nuances vallen ze op
- Willen het graag goed doen en zijn perfectionistisch
- Zorgzaam en behulpzaam, vooral voor de ander
- Nieuwsgierig, creatief en zijn ondernemend
- Houden van schoonheid in dingen
- Veranderingen zijn niet altijd fijn, structuur en voorbereiding nodig
- Voelen de sfeer, emoties en stemmingen in een groep haarfijn aan
- Kunnen dieper en langer nadenken over vraagstukken en belichten het van alle kanten wat kan leiden tot piekeren en het te complex maken.
- Groot rechtsvaardigheidsgevoel, zijn oprecht en loyaal
- Houden van rust en stilte en laden op in de natuur
- Interesse voor kunst en muziek en zijn zelf vaak creatief
- Voelen zich niet altijd begrepen
- Zeggen niet vaak nee en voelen eigen grenzen moeilijk aan
Op internet vind je diverse checklists of je kind HSP is of niet. Goed om te weten is dat er een overlap is tussen autisme, hoogbegaafdheid en hooggevoeligheid. Bij alle 3 is er sprake van verhoogde prikkelgevoeligheid en ook een aantal kenmerken komen overeen. De prikkelverwerking gaat wel op een andere manier. Als mens bestaan we uit meerdere eigenschappen. Kijk dus vooral wat je kind nodig heeft, voorkom tunnelvisie en lees / beluister meerdere boeken en podcasts over diverse onderwerpen om eruit te halen wat resoneert bij jou of je kind.
Ik leg je uit wat er gebeurt bij een HSP ‘er aan de hand van 2 voorbeelden:
Voorbeeld 1
Ik als HSP ging met mijn man naar een concert in Tivoli Vredenburg. Ik ben zelf extra gevoelig voor geluid en had oordoppen mee. Het gebouw is groot, er zijn veel (rol)trappen, veel mensen, veel kanten die je op kan, een scala aan zalen en genoeg te zien dus. Na binnenkomst heb ik direct al veel te verwerken, want alles komt op me af. Eenmaal in de zaal kozen we voor het balkon waar het doorgaans wat rustiger is. Ik was nog bezig om te settelen op mijn zit plek, terwijl het geroezemoes net zo hard mijn oren in knalde als de woorden van mijn man naast me die een gesprek probeerde te voeren met mij. Dat ging dus niet, ik kon zijn woorden amper volgen en elk geluid klonk even hard. Dan moest de band dus nog beginnen en ontspannen was ik al helemaal nog niet. Toen de lichten dimden, het geroezemoes stopte en de band begon besloot ik op de grond te gaan zitten. Vanaf die plek had ik een beter zicht en had ik ook geen last van de mensen om me heen. Eindelijk kon ik ontspannen en genoot ik van de muziek. De oordoppen maakten de muziek comfortabeler om naar te luisteren en zorgden dat ik minder vermoeid de zaal verliet.
Voorbeeld 2
Je HSP kind zit in (drukke) klas met 25-30 leerlingen. Een volle klas met bewegende klasgenoten, gefluister en harder gepraat als je kind zich net aan het concentreren is op zijn rekensom of aan het bedenken is hoe hij/zij dat woord moet schrijven. Door de afleiding moet je kind opnieuw beginnen met denken. Tijdens een instructie doet je kind zijn best om zich te concentreren op de woorden van de juf of meester en begint er naast zich een aantal kinderen te klieren of giechelen. Op het schoolplein gaat net een andere klas buitenspelen. Ondertussen schijnt de zon het lokaal in op de zijkant van zijn gezicht en wordt het er warm. Op een andere plek in het klaslokaal gaan zitten dat mag niet zomaar. Kortom En die spijkerbroek zit ook net even te strak bij zijn buik. Precies op dat moment komt een IB’er een klasgenoot ophalen voor leesondersteuning. Een ander kind wordt verdrietig of boos, want er lukt iets niet en je eigen kind voelt die emotie alsof het van hem is.
Je kind is dus de hele dag bezig om actief zijn aandacht erbij te houden, onderscheid te maken waar hij wel en geen aandacht aan moet geven, terwijl alles wat er om hem / haar heen gebeurt net zo belangrijk aanvoelt en doorgaat. Kinderen die een docent treffen die goed orde kan houden, waar er vaker stilte is in de klas of die af en toe even op de gang mogen herstellen hebben het makkelijker.
Hoe werkt het hoogsensitieve brein?
Normaal is er een filter aanwezig die de belangrijkste informatie doorlaat verder in je brein en hoofd- van bijzaken kan onderscheiden. Dat filter mist bij HSP kinderen. Alles lijkt even belangrijk en het onderscheid moet je actief zelf maken in de brei aan informatie en prikkels. Het gevolg is dat een hooggevoelig kind die dieper verwerkt en veel gevoelsantennes heeft en dus veel (aan)voelt dus sneller overprikkeld, geïrriteerd en vermoeid is dan een klasgenoot die dat filter wel heeft.
Daarnaast is de Amygdala sterker actief. Dit gebied in het brein is betrokken bij de regulatie of verwerking van emoties en ons waarschuwings kanaal voor gevaar. Subtiele signalen uit de omgeving signaleren HSP’ers dus extra snel en scherp en er vindt een diepere verwerking plaats. Handig voor als er gevaar is, maar in ons dagelijkse leven is die extra scherpe afstelling niet meer zo nodig. Ook heeft een HSP meer inlevingsvermogen oftewel het empathisch vermogen.
Ook hebben HSP’ers meer of actievere spiegelneuronen in het brein. Dit betekent dat je de gevoels associatie sneller maakt dat als iets bij de ander gebeurt het ook bij jou gebeurt. HSP kinderen voelen dus goed aan wat andere meemaken of nodig hebben alsof het bij zichzelf ook zo is. Ze nemen de gevoelens van de ander als het ware over en voelen dat in hun lijf. Hierdoor is het soms lastig om een onderscheid te maken hoe het nou echt met jezelf gaat.
Wat betekent het als je sneller overprikkeld bent?
Als je systeem, zowel hoofd als lijf, sneller verzadigd is met prikkels en er dus meer prikkels je systeem binnen komen dan dat je ze kan verwerken óf als je meer tijd nodig hebt om de hoeveelheid prikkels te verwerken (bijv je bent beelddenker en moet eerst van de woorden een plaatje maken) dan raak je overprikkeld. Je systeem krijgt eigenlijk een error en je hebt een reset nodig. HSP kinderen die meer sensitief zijn dan anderen hebben dus vaker op de dag rustmomenten of oplaad momenten nodig dan een vriendje of klasgenoot. Dit betekent niet dat er iets mis is met je zoon of dochter, maar dat je kind door deze hooggevoelige eigenschap hier rekening mee moet houden om zichzelf in balans in houden. Je gaat dus keuzes maken, kijken waar je energie van krijgt en hoe je de omgeving voor je kind zo rustig mogelijk kan houden zonder dat andere gezinsleden nooit meer mogen praten. Je sluit compromissen met elkaar en je houdt dus wat meer rekening met de ander als je merkt dat je kind op ontploffen staat.
Het komt hierop neer:
- De input is te groot om aan te kunnen in een korte tijd; op een festival, kinderfeestje, kerstdiner, Sinterklaas intocht
- Je buffer is te klein om alles te kunnen verwerken; je hebt slecht geslapen, was nog moe van de dag ervoor
- Je verwerkingssnelheid is langzamer waardoor je eerder verstopt raakt; je bent een beelddenker en de docent praat veel te snel voor jou. Jij bent nog druk om plaatjes van de woorden te maken, voordat je snapt wat er gezegd wordt
Symptomen bij overprikkeling
Er is een aanloop van lekker in je vel zitten naar overprikkeld raken en het is belangrijk om die lichaamssignalen te gaan herkennen. In mijn kindercoach praktijk leer ik kinderen deze vaak subtiele lichaamssignalen te herkennen. Symptomen van overprikkeling zijn:
– hoofdpijn
– vermoeidheid, slaapproblemen
– stress
– verminderde concentratie, onrust
– overlopen van emoties; boos, verdrietig
– prikkelbaarder zijn; irritatie, frustratie, ongeduldiger
– vermijding van situaties
Overprikkeling vs onderprikkeling
Een gevaar van gevoelig zijn voor prikkels is dat je prikkels gaat vermijden. Dat zorgt voor meer rust, maar je mist ook dingen die je leuk had gevonden om mee te maken. Vermijden van alle prikkels is dus niet de bedoeling, want je hebt ook prikkels nodig. Daarnaast kun je je lijf en hoofd wel degelijk laten wennen aan een hoeveelheid prikkels en door het veelvuldig te vermijden kan je dus steeds minder aan. Het draait om de balans vinden en keuzes maken. Als je te weinig gaat ondernemen of prikkels opdoet kan je onderprikkeld raken. Dit geeft een aantal dezelfde symptomen als overprikkeld zijn. Kijk dus waar je energie van krijgt en welke prikkels je soms voor lief neemt. Nieuwe omgevingen geven extra prikkels in vergelijking met wat je gewend bent. Behoud je structuur, maar probeer af en toe iets nieuws uit. Daar groei je als persoon van en het is ook gewoon heel leuk om uitdagingen aan te gaan en nieuwe mensen te leren kennen.
In mijn voorbeeld hierboven heb ik de dag na het concert dus meer rust nodig gehad dan na een avond zonder concert. Ik kies de concerten waar ik heen ga zorgvuldig uit, want er zijn er maar weinig die ik echt heel leuk vind. De keus om wel te gaan maak ik dan bewust.
Introvert vs extravert vs high sensation seeker (HSS)
Het spectrum tussen introvert en extravert is breed en we zitten allemaal ergens op die lijn.
Introvert: denken eerst na voordat ze doen, vaker behoeften aan terugtrekken, kijken de kat uit de boom, hebben een mening maar vormen die langzamer en houden die vaker voor zich (het moet wel kloppen), voorzichtiger in taalgebruik
Extravert: behoefte aan sociaal contact, houden van afwisseling, uiten sneller en sterker hun mening, nemen sneller besluiten
HSS: gaat op zoek naar prikkels, wil nieuwe dingen leren en zal niet snel iets voor de 2e keer doen of lezen. Te weinig prikkels zorgt voor lamlendigheid en wat somber gevoel.
Je bent wellicht ook niet helemaal zwart-wit de een of de ander. Zowel de HSP introvert, extravert en HSS bereiken sneller een grens van overprikkeld zijn dan als je niet hoogsensitief bent. Het belangrijkste is dat je jezelf kent, grenzen aanvoelt en weet wat je energie kost en wat je energie geeft om zo in balans te blijven.
Wat kun je als ouder doen om je gevoelige kind goed te helpen?
- Overzicht en duidelijkheid geven rust
- Beperk activiteiten in drukke periodes én zorg voor voldoende rustmomenten om te herstellen. Maar blijf wel nieuwe dingen proberen. Ga niet alle prikkels uit de weg
- Zorg voor voldoende slaap en een rustige omschakeling van de dag naar het bedritueel
- Beelden op TV kunnen intenser binnenkomen, dus kijk het jeugdjournaal overdag en wacht wat langer met spannende films. Volg je kind hierin wat het aankan
- Creatief met de handen bezig zijn of wroeten in de aarde helpt om je hoofd rust te geven
- Ga de natuur in of naar buiten als je overprikkeld bent en teveel last hebt van piekeren
- Maak een lijstje van dingen en plekken waar je kind goed oplaad. Laat ze die zelf maken
- Neem de tijd voor dingen die je doet
- Beperk schermtijd. Het lijkt ontspannen, maar zijn ook weer prikkels.
- Yoga en ademoefeningen helpen om hoofd en lijf te kalmeren – hier vind je mijn ademboek voor kinderen
- Voor het slapen gaan in bad gaan of douchen helpt om opgedane prikkels af te spoelen
- Zoek de stilte wat vaker op en laat de radio uit
- Kijk eens naar je leefomgeving en hoe die aanvoelt qua prikkels
- Bak koekjes of maak zelf een pizza. Werken met deeg en klei werkt grondend
TIP: Lees ook mijn blog; ‘hoe help ik mijn HSP kind de decemberstress door’. Hierin geef ik 7 tips voor ouders met hooggevoelige kinderen en waar je zelf ook baat bij hebt.
Inzicht in de hoogsensitiviteit van je kind
Gun je het je kind om zichzelf beter te snappen en om te weten wat werkt voor hem of haar als overprikkeling op de loer ligt? Wil je graag een prikkelstorm voorkomen, dat je HSP kind zich lekker in zijn lijf voelt en de balans beter in de gaten heeft? Dat je zoon of dochter minder piekert en beter voor zichzelf zorgt dan voor anderen?
Lees verder en maak een afspraak voor een sessie: inzicht in je prikkelsysteemNeem vrijblijvend contact op
Vul deze velden alsjeblieft in.
